اطفاء حریق مجموعه اقداماتی است که برای مقابله با آتش بوسیله خاموش کردن، کنترل و یا هدایت آتش‌های ناخواسته انجام می‌گیرد. اهداف اطفای حریق حفاظت از سلامت افراد، جلوگیری از آسیب به اموال و حفاظت از محیط زیستاست.

اطفای حریق مهارتی بسیار فنی است که احتیاج به دوره‌های طولانی چه در زمینه‌های عمومی مانند مقابله با آتش و چه در زمینه‌های تخصصی مانند عملیات امداد و نجات دارد. به شخصی که به صورت تخصصی به مهارت‌های اطفای حریق آشناست آتش‌نشان می‌گویند.

انواع سیستم های اطفای حریق :

متفاوتی با توجه به کلاسه بندی حریق ها به منظور اطفای آن ها خاموش کننده های متفاوتی به شرح ذیل با توجه به ویژگی و قابلیتشان طراحی و تولید شده است :

• خاموش کننده آب و گاز
• خاموش کننده پودی
• خاموش کننده دی اکسید کربن
• خاموش کننده حاوی ترکیبات هالوژنه
• خاموش کننده های حاوی کف

روش‌های اطفای حریق :

روش‌های اطفای حریق بستگی به نوع آتش دارد. برای مقابله با آتش باید یکی یا بیشتر از عوامل اصلی مثلث آتش یعنی هوا، ماده سوختنی و یا حرارت را کنترل کرد که البته امروزه مثلث حریق به منشور حریق تبدیل شده است که ضلع چهارم همان واکنش های شیمیایی است که منجر به ایجاد حریق می گردند. همچنین می‌توان آتش‌نشانی و یا اطفاء حریق را به دو گروه دستی و اتوماتیک تقسیم کرد؛ که در نوع اول یعنی دستی، عملیات اطفای حریق به صورت دستی و توسط افراد و یا آتش نشانان صورت می‌پذیرد و در نوع دوم یعنی اطفاء حریق اتوماتیک، این عملیات به صورت خودکار و بدون حضور عوامل انسانی صورت می‌پذیرد.

اطفای حریق دستی :

اطفای حریق دستی به تجهیزات گفته می شود که معمولا توسط یک فرد متخصص و یا آتش نشان بکار گرفته می شود و جهت فرمان از عوان انسانی استفاده میشود. نمونه اطفا حریق های دستی کپسول های آتش نشانی می باشد که معمولا در هر خانه و یا مکانی مشاهده می گردد. این کپسول های انواع مختلف دارند که بر اساس نوع و یا کلاس حریقی که می توانند خاموش کنند تقسیم بندی می شود. انواع سیستم های اطفای حریق دستی و یا به اصطلاح عامیانه خاموش کننده های دستی به شرح ذیل تقسیم بندی میشوند :

• خاموش کننده های پودری ( پودر خشک شیمیایی )
• خاموش کننده های پودری ( پودر تر شیمیایی )
• خاموش کننده های پودری ( پودر خشک )
• خاموش کننده های دی اکسید کربن
• خاموش کننده های حاوی ترکیبات هالوژنه
• خاموش کننده های حاوی کف

این خاموش کننده ها دارای رنگ های متفاوتی بر روی بدنه می باشند که استاندارد بین المللی رنگ بدنه بصورت ذیل دسته بندی میشود:

قرمز : آب ، کرم : کف ، آبی : پودر ، سیاه : دی اکسید کربن و سبز مربوط به خاموش کننده های هالن می باشد.

اطفای حریق اتوماتیک :

سیستم های اتوماتیک اطفاء به چند دسته تقسیم میشوند:

1 -Wet pip

2 -Dry pipe

3 -Alternate

4 -Pre action

5 -Deluge system

6 -Halon system

7-Foam system

سیستم کف : Foam

دراین نوع کف عامل اصلی اطفاء میباشدکه در کارگاههای رنگ،مواد نفتی و غیره استفاده میشود.

تجهیزات اعلام حریق از جمله حساس­ترین دستگاه­های اندازه­گیری و عملیاتی می­باشند و بر خلاف تکنولوژی روز که ارائه­ی وسایل بدون نیاز به تعمیرات و نگهداری را روز افزون نموده است، تجهیزات اعلام حریق بسیار نسبت به این امر حساس می­باشند.
هم­چنین با توجه به وظیفه­ی حساس و سنگین این سیستم و عدم ریسک پذیری آنان، عقل حکم بر حساسیت نسبت به عملکرد صحیح و به موقع آن­­ها دارد. در سیستم­های آدرس پذیر و هوشمند، نوع ساختمان داخلی تجهیزات، کمک به امر نگهداری می­نماید.در این نوع، آلارم­های مربوط به کثیفی دتکتورها (به  تفکیک)، عدم عملکرد شستی، آژیر و مدول­های واسطه به موقع انجام می­پذیرد و در روند پیگیری عدم عملکرد صحیح دتکتورها، همکاری دو جانبه­ی دتکتور و پانل باعث برپایش دائمی(monitoring) وضعیت هر دتکتور کرده و در هر لحظه تمامی حالات، قابل مشاهده و ثبت می­باشد.


اما در پانل­های هر سه نوع سیستم، وضعیت عملکرد یا اشکالات موجود قابل رویت و قابل رفع تا حدودی می­باشد. موارد گفته شده در سیستم­های هوشمند و آدرس پذیر یکی از مزایای این نوع سیستم بوده و در انتخاب نوع بسیار موثر می­باشد.

 
نگهداری و تعمیرات اجزای مدار

مطالب ارائه شده­ی زیر برگرفته از دواستاندارد معتبر دنیا یعنی NFPA72 و BS 5839,Part 1 می­باشد. با توجه به حساسیت سیستم­های اعلام حریق، تمامی فالت­ها و آلارم­های ناخواسته­ی هر سیستم با توجه به نوع آلارم و زمان آن بایستی ثبت گردد تا در هنگام سرویس تجهیزات بتوان مورد اشکال را پیدا نمود و رفع کرد. البته تمامی پانل­های اعلام دارای حافظه­ی ثبت خطاها می­باشند ولی به علت این که امکان پاک نمودن این حافظه توسط افراد ناآشنا و یا قطع باطری­های پشتیبان و برق تغذیه وجود دارد، بهترین گزینه ثبت موارد می­باشد.

 

خطا یا آلارم

اصولا هر نوع اعلام حریق(به صدا در آمدن آژیر حریق) بدون وجود حریق واقعی را خطا یا آلارم می­گویند. البته این مورد به اشتباه آلارم کاذب (FAULT ALARM) اسم گذاری شده است. در اصل خطاها بر دو نوع می­باشد. اول آلارم­های ناخواسته، در این نوع آلارم­ها عاملی غیر از حریق باعث فعال شدن سیستم گردیده است. عواملی مانند دود سیگار، حرارت بخاری، دود ماشین و سرایت آن به دتکتورهای دود، خود باعث این امر می­گردند. دراین حالت عامل فعال شدن آژیر وجود داشته است اما این عامل حریق نبوده است.

در حالت دوم آلارم بر اثر اشتباه دتکتور یا شستی یا خود پانل به وجود آمده است. این حالت را آلارم کاذب می­گویند. عواملی هم­چون سوختن دتکتور، جریان باد، جریان­های گذرا در مدار کشف حریق بر اثر یا وجود عوامل گذرا و ... باعث آلارم کاذب می­گردند. (جریان­های گذرا بر اثر خاموش و روشن شدن تجهیزات هارمونیک­زا (لامپ فلورسنت ، هالوژنه، خورشیدی) اثر موبایل، UPS و ...خود باعث این امر می­گردند.

توجه: در روند سرویس و نگهداری از افراد متخصص و نمایندگی­های مجاز استفاده شود.

 

روند نگهداری و تعمیرات

بازدیدهای هفتگی:  در این بازدیدها از پانل اصلی اعلام حریق (FACP) بازدید شده و از صحت عملکرد نمایشگر، باطری و تغذیه اطمینان حاصل نمایید. در این بازدید درصدی از شستی­ها به صورت رندم تست گردند. چک شستی­ها به صورتی باشد که در یک پریود 6 ماهه تمامی آن­ها چک گردند. هم­چنین دفتر ثبت آلارم­ها بررسی شده و در صورت فعال شدن سیستم در گذشته، علت بررسی و مورد اشکال پیدا و رفع عیب گردد.

در مرحله­ی آخر، تمامی عملیات و شماره­ی تجهیزات سرویس شده ثبت گردد. نوع بازدید هفتگی با توجه به حساسیت محل، نوع تردد افراد، تعداد افراد موجود، تمیز بودن محل می­تواند از یک تا 4 هفته یکبار انجام پذیرد.

بازدیدها و فعالیت­های شش ماهه:

در این دوره تمامی اتصالات، کابل­ها، سیم­ها چک گردیده و صحت عملکرد آن­ها تایید می­گردد. آژیرها چک شده و از صحت و سلامت آن­ها اطمینان حاصل می­گردد. دتکتورهایی که در نواحی آلوده و اثر باد قرار دارند تمیزکاری شده و عملکرد آن­ها چک گردد. تمامی شستی­ها چک شده و برچسب تایید (CERTIFICATE) روی آن­ها نصب گردد. آژیر خارج از ساختمان، فلاشر و تمامی اجزای متصل به زون تست گردند. هم­چنین می­توان قسمتی از دتکتورهای متصل به هر زون را در این دوره تمیزکاری نمود.

تست­های سالیانه

تمامی دتکتورهای متصل به مدار هر پانل در یک پریود حداکثر سه ساله می­باید تمیزکاری و تست عملکرد گردند. این سرویس می­تواند تقسیم شده و در عملیات 6 ماهه، یک ساله یا یک سرویس سه ساله انجام پذیرد. نحوه­ی کار به صورتی است که در طول پریود سه ساله تمامی تجهیزات (دتکتور، شستی، آژیر، فلاشر، مدول­های واسطه و جداکننده­ها)کاملا چک گردند. در صورتی­که محل نصب تمامی یا قسمتی از دتکتورها آلوده باشد این پریود کاهش می­یابد. اما حق افزایش زمان سرویس وجود ندارد.LED (نشان­دهنده­های خارجی) نیز در پریودهای سالیانه چک می­گردد.

هم­چنین مدارات داخلی، بوردها و باطری­های پشتیبان برنامه در طول پریود سالیانه طبق دستورالعمل سازنده تمیزکاری و چک می­گردند و در صورت نیاز باطری­های پشتیبان (نیکل کادمیم یا لیتیم) تعویض گردد.

تست حساسیت

تست حساسیت دتکتورها به نحوی است که دتکتورهای حرارتی غیر قابل Reset توسط تستر مربوطه و دتکتورهای دمای ثابت و متناسب با افزایش دما توسط حرارت کنترل شده و یا تستر چک حساسیت (عملکرد دمائی) می­گردند. هم­چنین در دتکتورهای دودی، توسط دستگاه (تستر مربوطه) حساسیت ثبت شده در پشت دتکتور یا منوال آن (درصد حساسیت سه یا چهار یا پنج درصد) ثبت می­گردد.

در تست حساسیت ابتدا به ساکن در هنگام نصب تجهیزات و سپس یکسال پس از نصب و پس از آن هر 4 سال یکبار این عملیات انجام و بر روی دتکتور برچسب تایید و تاریخ نصب می­گردد. هم­چنین باطری اصلی سیلد اسید در طول پریود در اکثر 4 سال تعویض می­گردد. در صورتی­که دمای نگهداری بیش از 25 درجه­ی سانتی­گراد و یا تعداد تخلیه­ی کامل 4 بار باشد این زمان تقلیل می­یابد.

حداکثر زمان استفاده از هر د تکتور بین 8 تا 10 سال می­باشد. پس از انقضای این زمان دتکتور مربوطه حتی اگر سالم باشد بایستی تعویض گردند. در طول هر سرویس، سرویسکار بایستی برچسب تایید و تاریخ و مهر بر روی آن نصب و در دفتر مخصوص محلی ثبت نماید. شماره­های تماس سرویس­کار در محل FACP نصب گردد و امکان حضور سریع سرویس­کار مهیا باشد.

توجه: در هنگام انجام سرویس­ها و احتمال به صدا در آوردن آژیر خطر، تمامی افراد مستقر در ساختمان از قبل اطلاع یافته و امکان هر گونه خطر پیش­بینی گردد.

با توجه به امکانات سیستم­های هوشمند، در صورتی که اعلام کثیفی دتکتور یا معیوب بودن تجهیزی قبل از رسیدن موعد سرویس اعلام شد، سرویس­کار از طریق مسئول ساختمان سریعا به محل مراجعه و رفع اشکال نماید. تاریخ سرویس قبلی و بعدی با خط درشت بر روی پانل نصب گردد.

تمامی عملیات سرویس­­کار بر روی پانل­های اصلی، تکرار کننده­ها و تلفن کننده­ی خودکار، علاوه بر موارد فوق، طبق توصیه­ی سازنده انجام پذیرد و موارد seft test، چک باطری، چک برنامه، چک وایرینگ­ها پس از انجام در دفتر محلی ثبت گردد. هم­چنین نام سرویس­کار، نام شرکت، ساعت مراجعه نیز منظور گردد. بهترین گزینه در سرویس تجهیزات تهیه­ی جدول و تیک زدن هر مورد است.

 

هشدار کاذب

یکی از مشکلات سیستم­های اتوماتیک اعلام حریق، ارسال هشدارهای اشتباه و نادرست است که موجب دردسرهای زیاد شده و در صورت تکرار زیاد، سیستم را تبدیل به چوپان دروغگو می­کند. طی سال­ 2001 در انگلستان، 481100 هشدار خطا ثبت شده است که 279800 پیام، مربوط به عمل­کرد نادرست تجهیزات و 74100 مورد آن مربوط به استفاده­ی نادرست و مغرضانه از تجهیزات بوده است.

پیام­های خطا را می­توان در پنج گروه طبقه­بندی کرد:

-       هشدارهای خطای ناشی از انجام کارهای معمولی مانند پخت و پز، دود سیگار، گرد و غبار، حشرات و سایر مواردی از این قبیل.

-       هشدارهای خطای تجهیزات ناشی از بروز عیب در شبکه.

-       هشدارهای خطای ناشی از اقدامات مغرضانه مانند شکستن شیشه­های شستی­های اعلام حریق و یا ایجاد دود برای به صدا درآوردن آژیرها از روی عناد و آزار رساندن.

-       هشدارهای خطای ناشی از نیت خیرخواهانه و خوب، اما عجولانه. در این حالت ممکن است شخص یا اشخاصی با مظنون شدن به شرایط خاص و متحمل شدن دانستن حریق یا بروز آن، اقدام به شکستن شیشه­ی شستی­های اعلام حریق کنند.

-       هشدارهای خطای ناشناخته و نامعلوم که در هیچ یک از مقولات فوق نمی­گنجد، شایع­ترین موارد بروز هشدارهای خطای مربوط به نصب نادرست و نامناسب تجهیزات است. و عدم نگهداری از تجهیزات نیز می­تواند عامل دیگری در افزایش هشدارهای نادرست و دروغین باشد.

هر یک از عوامل زیر می­توانند منجر به اعلام هشدار نادرست شوند:

-       آشپزی و پخت و پز و بخارهای ناشی از آن

-       بخار آب و رطوبت زیاد

-       دود سیگار

-       گرد و غبار

-       حشرات

-       اسپری­های مختلف

-       دود ناشی از برخی فعالیت­های خارج از ساختمان مانند آتش­بازی و غیره

-       برشکاری، جوشکاری و عملیات مشابه

-       دودهای نمایشی مانند جلوه­هایی که در تئاتر استفاده می­شود.

-       دستگاه­های بخور و همین­طور روشنایی چون شمع یا چراغ­های نفت سوز.

-       پارازیت­ها و تداخل­های الکترومغناطیسی

-       نوسان زیاد دما

-       تغییر کاربری فضاها بدون در نظر گرفتن شرایط طراحی اولیه­ی سیستم اعلام حریق

-       عدم تناسب دتکتور با محل و مکان مورد نظر

-       آزمایش و سرویس تجهیزات بدون غیر­فعال نمودن سیستم

-       آسیب­های تصادفی یا مغرضانه

 

برای کاهش هشدارهای خطا می­توان به سه روش زیر عمل نمود:

-       کاهش حساسیت دتکتورها که به طور مطلق چندان کار درستی نیست مگر آن­که حساسیت آن­ها بیش از مقدار مورد نیاز باشد.

-       به­کار گیری سیستم تایید هشدار که به خودی خود نوعی تاخیر زمانی را ایجاب می­کند. در این سیستم، قسمت هشدار مدت زمانی را منتظر می­ماند (معمولا 30 ثانیه) تا گزارش ارسالی از سوی دتکتور توسط تابلوی کنترل مرکزی تایید شود.

-       استفاده از سیستم­های پیشرفته­تر مانند تجهیزات آدرس­پذیر و هوشمند. در میان سیستم­های سه­گانه­ی متعارف، آدرس­پذیر و هوشمند، سیستم اخیر تقریبا بدون اعلام خطاست، مگر آن­که عوامل انسانی و یا طراحی نادرست موجب آن گردند.

به هر اندازه شبکه­ی اعلام حریق گسترده­تر و وسیع­تر باشد، احتمال ارسال هشدارهای خطا نیز افزایش می­یابد. در سیستم­های متعارف با 40 دتکتور یا کمتر، ارسال دو پیام خطا در سال طبیعی و معمولی تلقی می­شود و بر همین اساس به ازای هر 20 دتکتور یک پیام خطا در سال معمول است.